Ekonomi

İlin ekonomisi geniş ölçüde tarıma dayalıdır. Sanayi hızla gelişmektedir. Kara, hava ve deniz yolları sebebiyle ticaret hareketlidir. Faal nüfusun % 65 kadarı tarım sektöründe çalışır.

Tarım

Samsun Kent Müzesi'nde sergilenen tütünü tavlayan ve denkleyen tütün işçisi balmumu heykeli.

Tanzimat ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu tarımın gelişmesi için çalışmalar içerisine girmiş, bunun neticesi olarak bir ziraat örgütü kurulmuş ve Samsun'a bir ziraat müdürü tayin edilmiştir.

19. yüzyılda bağcılığın yaygın olduğu Samsun'da, günümüzde Samsun Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nin bulunduğu yer bağ bahçeleri ile kaplıydı.Buna bağlı olarak özellikle Rumlar ve Ermeniler arasında şarapçılık yaygın 

bir tarım sanayi kolu olarak gelişmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında yıllık üzüm rekoltesi 26.000 kilogramı geçmekteydi.Ayrıca siyah ve kokulu bir tür üzümden sirke de üretilmekteydi. Mert Irmağı ve Kürtün Irmağı arasında da 

bağcılık yapılmakta, dutluklar bulunmaktaydı. Fakat 1908 yılında Dimetoka ve Edirne gibi şehirlerde görülen bağ ve dut hastalığı şehirlilerin gözünü korkutmuş, bağlar bozulmuştur. O dönemden sonra bağcılık Samsun'da önem 

görmemiştir.

Helmuth Karl Bernhard von Moltke'nin Türkiye Mektupları adlı eserinden 19. yüzyılda Samsun'da zeytin üreticiliği de yapılmakta olduğu öğrenilmektedir. Kitapta çevresi zeytin ormanı ile kaplı şeklinde tanıtılan Samsun'da zeytin 

üretimi yıllık 13.000 kilograma kadar ulaşmaktaydı.

1870'li yıllarda zeytincilik ve bağcılığın yerine tütüncülük ön plana geçmiştir. Bununla birlikte zeytin ağaçları sökülmeye başlanmış ve boşalan alanlar tütün tarlası haline getirilmiştir.Özellikle 19. yüzyılda yaygınlaşan tütün ekimi 

halkın en önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Kayıtlara göre 1873 yılında ülke dışına 1.815.450 kilogram, ülke içine ise 358.223 kilogram tütün sevk edilmiştir. 1890 yılında ise ülke dışına 3.171.200 kilogram, ülke içine 1.931.000 

kilogram tütün sevk edilmiştir. 1893 yılında Samsun'da tütün fabrikasının açılmasıyla birlikte üretilen tütünlerin bir bölümü bu fabrikada işlenmeye başlamıştır.

Tütüncülüğün yanı sıra tahıl üretimi de Samsun'da önemli bir yer tutmaktaydı. Buğday, arpa ve mısır önemli tahıl ürünleri idi. Pirinç, çavdar ve yulaf da seyrek olarak üretilmekteydi. 1883 yılı kayıtlarına göre 1879 yılında 320.850 

okka pirinç, 873.988 kile mısır yetişmiştir. Ayrıca aynı kayda göre şehirde 2.178 adet sergen bulunmaktaydı.Ayrıca 1887 yılı kayıtlarında yıllık pamuk üretiminin 5.000.000 kilogramdan fazla olduğu bilgisi yer almaktadır.1899 ürün 

cetvelinde ise 1.183.500 okka keten yetiştiği ve bir de kendir mahzeni bulunduğu bilgisi yer almaktadır.

Kadıköy'de bulunan asma kütükleri ile Kılıçdede'de bulunan sık limon ağaçları bu ürünlerin bir dönem yörede yetiştirildiğini kanıtlamaktadır.

Genellikle nadas usulü ile kullanılan topraklara bakan köylülerin büyük çoğunluğu kara sapan ile iş görmekteydiler. Küçük toprak sahipleri kendi topraklarını kendileri ekip biçmekte, büyük toprak sahipleri ise amele ile ya dayarıcılık 

ile topraklarını değerlendirmekteydiler. 1912 yılı kayıtlarında bazı Samsunluların Rusya'ya gidip orada yarıcılık yaparak tütün ziraatiyle uğraştıkları yer almaktadır.

Sebzecilik ve meyvecilik de 19. yüzyıl Samsun'unda yaygın olarak görülen tarım kollarından biridir. Fasulye, patates, soğan başta olmak üzere salatalık, kabak, lahana, pırasa gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmekte idi. 1870 ürün 

raporlarında Samsun'da 195, Bafra'da ise 300 bahçe olduğu yazmaktadır. Meyve ağaçları ise daha ziyade evlerin bahçelerinde yetiştirilmekteydi. 1900'lü yılların başında Madozyan isimli bir Ermeninin meyve çiftliği vardı ve 1940'lı 

yıllarda il özel idaresi tarafından Madozyan Çiftliği adı altında işletilmekte idi. Buna ek olarak Lütfü Deveci Çiftliği de bir diğer meyve çiftliği idi. Çiftliklerle birlikte Çarşamba'da şeftali, elma, armut, kayısı, erik, kiraz, vişne, ahlat 

ve ceviz yetiştirilmekteydi. Ayrıca Dereköy karpuzu da Samsun'da yetiştirilmekte ve yörede ünlüydü.

1943 yılında şehirde tarımın desteklenmesi amacıyla 20.000 dekar üzerine Gelemen Devlet Üretim Çiftliği kurulmuştur. Ayrıca Çarşamba'da Ziraat Bankası'nın 100.000 dönümlük iki çiftliği vardı. 1949 yılında da meyveciliğin 

gelişmesi için Vilayet Çiftliği adında bir çiftlik kurulmuş ve halka fidan dağıtılmaya başlanmıştır.

Kara sapan, pulluk, tırpan, kağnı, orak gibi aletler ile kas gücüne dayanarak yapılan tarım 1940'lı yıllarda yerini makine gücüne bırakmıştır. Samsun'da 1940 yılında 32 traktör, 405 tek tekerli, 1050 çift tekerli pulluk, 15 pancar 

mibzeri bulunmaktaydı. Çarşamba Ovası ve Bafra Ovası'ndaki bataklıkların kurutulması ve verimli tarım alanlarının açılması nedeniyle 1950'li yıllarda traktör sayısı hızla artmıştır. Bunlara bağlı olarak geleneksel tarım aletleri hızla 

terk edilmiştir.

Samsun'un en büyük alışveriş merkezi olan Piazza AVM'nin içerisinden bir görünüm.

Günümüzde yüzölçümünün %47'si tarım alanlarından oluşan Samsun'da başlıca olarak tahıllar, baklagiller, endüstriyel bitkiler, yağlı tohumlar ve yumru bitkiler yetiştirilmektedir.Son dönemlerde artan yatırımlarla birlikte organik 

tarımın da yapılmaya başlandığı bir şehir haline gelen Samsun'da organik karpuz ve ekolojik yumurta gibi ürünler yurtiçi ve yurtdışına dağıtılmaktadır. Narenciye domates, üzüm gibi eskiden bu yana üretilen meyveler günümüzde de 

önemli ihracat ürünlerindendir.

2012 yılı verilerine göre şehirde toplam 381.873 hektar işlenmiş tarım alanı ve uzun ömürlü bitki ekim alanı bulunmaktadır ve bunların 245.423 hektarı hasat edilmiştir. Aynı yıl elde edilen verilere göre 1.804.703 ton tahıl ve diğer 

bitkisel ürünler üretilmiştir. Toplam tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretim miktarlarına bakıldığında 2008-2012 yılları arasında %24 artış olduğu görülmektedir. Toplam tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi içinde saman ve ot 

üretiminin payı %61 olarak gerçekleşmiştir.

Yine 2012 yılında 1.373.389 ton sebze elde edilmiştir. Toplam sebze üretim miktarına bakıldığında 2008-2012 yılları arasında %10,8 oranında artış olduğu görülmektedir. Samsun'un 2012 yılında Türkiye sebze üretimi içinde sebze 

üretimi payı ise %4,9 olmuştur.

2012 yılında istatistiklere geçtiğine göre Samsun'da 168.328 ton meyve elde edilmiştir. Toplam meyve üretim miktarına bakıldığında 2008-2012 yılları arasında %10,6 oranında düşüş olduğu görülmektedir. Samsun'da bu yıllar 

arasında en fazla üretilen grup fındığın da içinde bulunduğu zeytin ve diğer sert kabuklular grubu olmuştur. 2012 yılında Samsun meyve üretimi, Türkiye meyve üretimi içinde %0,9'luk bir paya sahip olmuştur.

2012'de Samsun'da 979 organik üretim yapan çiftçinin ektiği 4.421 hektar alanda üretim 6.475 ton olarak kayıt altına almıştır. Samsun bu miktarla Türkiye organik tarım üretimi içinde %0,4'lük pay elde etmiştir.

2012 yılında kaydedilen tüm bu tarımsal üretimin toplam değeri 4.052.085₺'dır.

Hayvancılık

Hayvancılık da tarım gibi Samsun'da eskiden beri yapılmaktaydı. Yörede bulunan Osmanlı süvarileri at ihtiyaçlarını Bafra'da ve Çarşamba'da yetiştirilen Canik atlarından karşılamaktaydı. Bu atlar çevik, uzun yola dayanıklı ve düzgün 

yürüyüşleri ile tanınmışlardı. II. Bayezid döneminde Bafra'da 20.000 kısrağın bulunduğu bir hara olduğu da bilinmektedir fakat zamanla bu atlar yok olmuşlardır. 1930'larda kuvvetli ve boylu at yetiştirmek için Matasyon'da 

(günümüzde Atakum) bir aygır deposu açılarak Fransa'dan biri safkan İngiliz, biri safkan Anglo-Arap ve biri de yarım kan Anglo-Norman olmak üzere 3 at ithal edilmiştir. 1931, 1932 ve 1933 yıllarında halkın damızlığa elverişli 

atlarıyla çiftleştirilerek istenilen nitelikte taylar elde edilmiştir. Ayrıca hayvan hastalıklarıyla mücadele için Bafra, Havza ve Çarşamba'da aşı yerleri kurulmuştur. 1933 yılında tüm ildeki hayvan sayısı aşağıdaki şekilde sayılmıştır.

Avcılık ve balıkçılık

Samsun ormanlarında ve su kenarlarında çeşitli av hayvanları bulunmasına rağmen avcılık daha çok kurt, tilki, sansar, yaban domuzu gibi zararlı hayvanları tarlalardan uzak tutmak için yapılmaktaydı. Bir yıl içerisinde Samsun'da en 

az 2.000 domuz öldürülmekteydi.Şehirde eskiden domuz etinden salamura yapan tüccarlar da bulunmaktaydı. Av eti sağlamak için ise çayır kuşu, sülün, yaban kazı, su tavuğu, tavşan, ördek, karaca ve geyik avlanmaktaydı.

Akarsu ve göletlerinde tatlı su balıkları bulunan Samsun'un kıyısında bulunduğu Karadeniz de zengin bir balık kaynağıdır. 1940'lı yılların sonunda şehirde kıyı balıkçılığı yaygın olarak yapılmaktaydı. Kefal, tirsi, hamsi, sargan, kalkan, 

barbunya, kötek ve lüfer bol miktarda avlanmakta, avlanan balıklar genellikle şehirde tüketilmekteydi. Nisan ve mayıs aylarında avlanan kılıç balığı ve kalkan balığı ise İstanbul ve Ankara'ya gönderilmekteydi. Balıkçılar geleneksel 

olarak dalyan, ağ, yemli aletler ve zıpkından oluşan teçhizatlarıyla balıkçılık yapmaktaydılar.

Samsun'da günümüzde geçmişin aksine açık deniz balıkçılığı yapılmaktadır. Balıkçılar radarlı ve modern donanımlı büyük balıkçı motorlarıyla denize açılmaktadır. Hamsi, istavrit, palamut, lüfer ve kefal günümüzde en çok avlanan 

balıklardır. Hamsi, kasımdan itibaren daha çok kıyıya yakın kesimlerde avlanmaktadır. Eylül ve kasım ayları palamut, ekim ayında lüfer ve neredeyse tüm yıl boyunca kefal avlanabilmektedir. Ayrıca şehirde yalnızca sofra 

balıkçılığının yanı sıra endüstriyel balıkçılık da yapılmaktadır.

2012 yılına ait Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye çapında deniz ürünleri üretimi en fazla %49.7'lik oran ile Doğu Karadeniz Bölgesi'nde gerçekleşmiştir. İstatistiklerde Doğu Karadeniz Bölgesi'ne dahil edilen Samsun'da 

yine aynı verilere göre 2012 yılında 612 ruhsatlı gemi ve 5.041 ruhsatlı kişi tarafından 319.000 ton tatlı su ürünü avlanmış ve 3.552 ton balık yetiştirilmiştir.

Sanayi

Karadeniz Bölgesi'nin en fazla sosyo-ekonomik gelişmişlik gösteren şehri olan Samsun'un büyükşehir ilçelerinden Tekkeköy'de 1.606.522 m2'lik alan üzerine 1981 yılında kurulan kurulan bir organize sanayi bölgesi yer almaktadır. 

Karayolu, demiryolu ve havayolu ile erişim sağlanan bölgede 111 farklı sanayi parseli bulunmakta ve 5.000'den fazla kişi istihdam edilmektedir. Sanayi bölgesinde üretim en fazla 10'ar fabrika ve %14'erlik pay ile elektriksiz 

makine ve madeni eşya sanayi alanlarında gerçekleşmektedir.[229] Ayrıca yine Tekkeköy'de 2005 yılında başlayan çalışmalar neticesinde Samsun Gıda Organize Sanayi Bölgesi adıyla bir organize sanayi bölgesi daha kurulmuştur. 

Mevcut olarak 260.322m2'lik bir alan üzerine kurulan ve 1.725 kişinin istihdam edildiği bölgede 22 firma faaliyet göstermektedir ve 281.198.032₺ yatırım yapılmıştır. Organize sanayi bölgelerinin yanı sıra şehrin çeşitli yerlerinde 

sanayi siteleri de bulunmaktadır.

Sanayi kuruluşlarının dışında şehirde 1995 yılında faaliyete başlayan bir de serbest ticaret bölgesi yer almaktadır. Türkiye Ekonomi Bakanlığı'nın 2012 verilerine göre Samsun Serbest Ticaret Bölgesi'nin yıllık ticaret hacmi 

70.139$'dır. Toplam 367 kişinin istihdam edildiği bölge bu alanda Türkiye'deki tüm serbest ticaret bölgelerinin %0.65'lik bir dilimini oluşturmaktadır.